Dizin en sık yaralanmalarından biri ön çapraz bağın (ÖÇB) burkulması veya yırtılmasıdır. Futbol, basketbol gibi yüksek tempolu sportif müsabakalarda ön çapraz bağın yaralanma riski yüksektir. Ön çapraz bağ yırtıklarında dizin işlevsel kaybını yeniden kazanmak için cerrahi tedavi gerekebilir. Cerrahi tedavi kararı yaralanma ve aktivite düzeyi gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.
Anatomi
Diz eklemi üç kemikten oluşur; femur (uyluk), tibia (kaval) ve patella (diz kapağı) kemikleridir. Bu kemikleri bir arada tutan yapılara ise bağ veya lif denir. Bağlar kemikleri bir arada tutan ve stabiliteyi sağlayan güçlü yapılardır;
Yan (Kollateral) Bağlar; Dizin iç ve dış yanlarında bacağa paralel uzanırlar. Dizin yana doğru açılanmasını engelleyip stabiliteyi sağlarlar.
Çapraz (Cruriate) Bağlar; Dizin iç kısmında yer alan eklem içi bağlardır. Ön ve arka olmak üzere iki adet olup çapraz olarak uzandıkları için bu isimle adlandırılırlar. Bu yapılar dizin öne ve arkaya hareketini kontrol etmekte ve dizin kendi ekseni etrafında dönme kararlılığını sağlamaktadırlar.
Ön Çapraz Bağ
Tanımlama
Ön çapraz bağ yaralanmalarının %50’den fazlasında kıkırdak, menisküs ve yan bağ gibi diğer yapılar yaralanmaya eşlik etmektedir.
Ön çapraz bağ yaralanmaları kendi içinde ciddiyetine göre derecelendirilir;
Evre 1 yırtıklar; hafif düzeyde gerilme şeklinde olup dizde ağrı vardır fakat stabilite kaybı yoktur.
Evre 2 yırtıklar; ÖÇB de kısmı yırtık söz konusu olup yarıya yakını yırtılmıştır.
Evre 3 yırtıklar; ÖÇB de tam kat yırtık meydana gelmiştir. Dizde stabilite kaybı söz konusudur. Stabilite kaybı; hasta koşarken veya merdiven inerken dizinde güvensizlik hissi ile birlikte denge kaybı anlamına gelmektedir.
Ön Çapraz Bağ
Sebepler
Ön çapraz bağ yırtıkları birçok sebebe bağlı olabilirler. Sıklıkla;
Dizin hızlı dönmesi
Ön Çapraz Bağ
Aniden durma
Koşarken düşme
Yanlış pozisyonda yüksekten atlama
Futbol gibi sporlarda direk çarpışma
Çeşitli çalışmalarda, kadın sporcularda ÖÇB yaralanması erkeklere göre daha yüksek oranlarda görüldüğü belirtilmiştir. Bunun nedeni fiziksel olarak kas ve nöromüsküler gücün farklı olmasına bağlıdır.
Klinik Bulgular
Ön çapraz bağ kopması durumunda, dizde bir patlama veya kopma sesi alınabilir. Diz adeta yerinden çıkar gibi olur ve ani şişme meydana gelebilir. Bunların dışında;
Diz 24 saat içinde şişer.
Tam hareket kaybı
Eklem hattı boyunca hassasiyet
Yürürken rahatsızlık ve güvensizlik
Hekim Muayenesi
Hastanın travma hikâyesi ve fizik muayenesi çok önemlidir. Ortopedi hekimi hastanın yaşadığı travmayı ve tıbbı geçmişini sorgulayacaktır.
Fiziki muayenede yaralı diz ve normal diz karşılaştırılır. Ddizin stabilitesi özel testler ile muayene edilir. Fakat anlamlı stabilite muayenesi travmadan ortalama 3 hafta sonra, dizin şişliği geçtikten sonra yapılabilmektedir.
Görüntüleme Tetkikleri
Doktorunuz ön tanısını kesinleştirmek için röntgen ve MR isteyecektir. MR ön çapraz bağ yaralanmalarını değerlendirmede en önemli görüntüleme yöntemidir.
Tedavi
Tam kat ÖÇB yırtıklarında tedavi, kişinin bireysel beklentilerine veya ihtiyaçlarına bağlı olarak değişmektedir. Hasta genç ve çevik ise aktif spor yaşamına geri dönmek istiyorsa ameliyat planlanmalıdır. Hastanın yaşı ileri ve aktif olamayan bir yaşam tarzına sahipse ameliyat olmaksızın yaşamını sorunuz sürdürebilir.
Cerrahi Dışı Tedavi
Tam kat ÖÇB yırtıkları cerrahi olmadan iyileşmez. Hastanın yaşı ileri ise dizlik ve değnek kullanarak akut dönmede dizini koruyabilir. Dizdeki şişlik geçtikten sonra diz çevresi kaslarını güçlendirmek için egzersizler verilmelidir.
Cerrahi Tedavi
Yırtık bir ÖÇB tekrar bir araya getirilip dikilemez. Bunun yerine vücudumuzdan tendon transferi ile ÖÇB yeniden inşa edilir. Bu işleme rekonstrüksiyon denir.
Tendon grefti pateller tendon, hamstring kasları, aşil tendonu, quadriceps tendonu veya kadavra gibi birçok yerden elde edilebilir. Hangi tendonun kullanılacağına doktor ve hasta ortak karar vermelidir.Ameliyat sonrası günlük aktivitelere kısa sürede dönülürken, spora dönüş ise altı ayı bulabilir.
Ameliyat Prosedürü; Ameliyat artroskopik teknikle kapalı olarak planlanır. Bu teknik açık yöntem ile kıyaslandığında ağrı daha az, hastanede kalış süresi daha kısa ve iyileşme süreci çok hızlıdır.
Rehabilitasyon
Tedavi ister cerrahi olsun ister olmasın, rehabilitasyon, günlük aktivitelere geri dönüş için hayati önem arz etmektedir. Fizik tedavi; eklem hareket açıklığını artırmak ve kas gücünü artırmak için çok önemlidir. Eğer hasta cerrahi olarak tedavi edildiyse ameliyat sonrası özel bir program uygulanır.
